بهره وری و عوامل موثر بر آن

بهره وری مقوله جدیدی است که به دنبال طرح موضوع بهره وری در جامعه رو به رشد و متحول و پویا مطرح می گردد. تحقق اهداف و دستاوردها و نتایج مورد انتظار در ابعاد مختلف علمی، آموزشی، پژوهش و فناوری و ... مستلزم تدوین برنامه ای جامع در زمینه بهره وری و اجرای کامل آنهاست.

در سالهای آغازین هزاره سوم، کشورهای جهان سعی دارند که سهم بیشتری از تجارت جهانی را به خود اختصاص دهند. برای نیل به این هدف باید بتوانند توان رقابت پذیری خود را افزایش دهند و این امر جز از طریق ارتفای بهره وری امکان پذیر نخواهد بود.

امروزه دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره وری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار می رود. مصادیق بهره وری به طور صریح و ضمنی در برنامه های توسعه اقتصادی مدنظر قرار گرفته است.

در حال حاضر، اهمیت بهره وری در افزایش تولید ملی پذیرفته شده است. وقتی بهره وری افزایش می یابد، تولید ناخالصی ملی سریعتر از عوامل تولید افزایش خواهد یافت و متوسط تولید نیز به ازای هر واحد عوامل تولید افزایش می یابد. همچنین، نقش بهبود بهره وری درک اهش هزینه ها و توسعه صادرات حائز اهمیت است. علاوه بر این، ارتقای بهره وری به صرفه جویی در استفاده از منابع تولید و کاهش آثار سوء زیست محیطی منجر می شود که در فرآیند توسعه پایدار از اهمیت به سزایی برخوردار است. بالاخره بهره وری عوامل تولید به همراه قیمت های آنها، از عوامل تعیین کننده قیمت تولید کننده می باشند.

مفهوم بهره وری

در زبان فارسی کلمه بهره وری به عنوان معادل واژه Productivity مطرح گردیده است. لغت بهره وری از نظر ادبی مصدر است و از واژه بهره ور مشتق شده است. مفهوم بهره وری به منظور حصول نتیجه های بهتر در گذران زندگی، ایجاد آسایش در مقابل استفاده از کار ونیروی فکر و ابزار، قدمتی به اندازه حیات انسان هوشمند بر کره خاک دارد.

تعاریف بهره وری

بهره وری در واقع استفاده بهینه از منابع اعم از نیروی کار، سرمایه، زمین، مواد، انرژی، ماشین آلات، ابزار و تجهیزات و اطلاعات در فرآیند تولید کالاها و ارائه خدمات است. به عبارتی نسبت ستاده به داده یا خروجی به ورودی را بهره وری گویند. همچنین به کلیه تلاش های سیستماتیک ساختاریافته برای حذف یا کاهش تلفات ناشی از مواد، ماشین، انسان و یا تعامل نادرست بین آنا، نظام ارتقای بهره وری گفته می شود.

از دیدگاه سیستمی

بهره وری از دیدگاه سیستمی ارتباط بین داده ها وستانده را مشخص میکند. براین اساس بهره وری نشان دهنده میزان کارایی ترکیب عوامل در فرآیند تولید است. یعنی اگر از امکانات خوب استفاده شود بهره وری نیز افزایش می یابد.

ازدیدگاه مهندسی صنایع

بهره وری از دیدگاه مهندسی صنایع عبارت است از رابطه مقادیر خروجی سیستم و مقادیر ورودی به همان سیستم و از این دیدگاه بهره وری یک معیار کنترل است و میزان کارآمدی سیستم را تعیین می کند.

از دیدگاه سازمان بین المللی کار

محصولات مختلف با ترکیب چهار عامل اصلی تولید می شود که این چهار عامل عبارتند از: زمین، سرمایه، نیروی کار و سازماندهی (مدیریت و تکنولوژی) نسبت محصول (تولید یا ارزش افزوده) براین عوامل معیاری برای سنجش بهره وری است.

از دیدگاه سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ملل متحد

بهره وری برابراست با خارج قسمت خروجی به یکی از عوامل تولید

از دیدگاه آژانس بهره وری اروپا (EPA)

بهره وری درجه استفاده موثر از هریک از عوامل تولید است. بهره وری در درجه اول یک دیدگاه است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد. بهره وری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارهایش را بهتر از دیروز انجام دهد علاوه بر آن بهره وری مستلزم آن است که بطور پیوسته تلاش های در راه انطباق فعالیتهای اقتصادی با شرایطی که دائما در حال تغییر است و همچنین برای بکار گیری نظریه ها وروشهای جدید انجام گیرد.

از دیدگاه مرکز بهره وری ژاپن

بهره وری یعنی به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی، تسهیلات و غیره به طریقه علمی، کاهش هزینه تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود استانداردهای زندگی همانگونه که به نفع کارگرانف مدیریت و جامع باشد.

دیدگاه سازمان بهره وری ملی ایران

بهره وری یک نگرش عقلانی به کار وزندگی است. این مشابه یک فرهنگ بوده  که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای یک زندگی بهتر و متعالی است. عوامل بسیاری در تعریف و دیدگاه های مکاتب مختلف نسبت به بهره وری موثرند.

معرفی کتاب -مدیریت کسب وکار و بهره وری -انتشارات ادیبان روز

مولفه های بهره وری

در برخی از تعاریف بهره وری به دو مفهوم " کارآیی " و " اثر بخشی" اشاره شده است و بهره وری را حاصل جمع این دو دانسته اند.

اثر بخشی (Effectiveness)

منظور از اثربخشی در واقع بررسی میزان موثر بودن اقدامات انجام شده برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است. به عبارتی ساده تر در یک مطالعه اثربخشی، میزان تحقق اهداف اندازه گیری می شود.

کارآیی (Efficiency)

کارآیی به معنای کمترین زمان یا انرژی مصرفی برای بیشترین کاری است که انجام شده. سطح افزایش کارایی مستقیما به دست مدیران سپرده شده است. افزایش کارآیی موجب ارتقا بهره وری و کمک موثر در نیل به اهداف سازمانی خواهد شد.

تفاوت اثر بخشی وکارآیی

کارآیی و اثربخشی از اصطلاحات معمول مدیریت می باشد. با اینکه هر دو با صدا و حرف یکسان شروع می شوند اما معانی متفاوتی دارند.

کارآیی اشاره به انجام کار به شیوه درست دارد. به طور علمی، از آن به عنوان خروجی نسبت به ورودی تعریف شده و برگرفتن حداکثر خروجی با حداقل منابع. از سوی دیگر اثر بخشی اشاره به انجام کارهای صحیح دارد. به طور معمول خروجی واقعی در مقابل خروجی مورد نظر می باشد.

شاخص های بهره وری

به طور کلی شاخص های بهره وری را می توان به دو گروه شاخص های کارآیی و شاخص های اثر بخشی تقسیم کرد:

شاخص های کارآیی که عموما با الهام از مفاهیم اقتصاد کلان تعریف شده اند که به دو دسته جزئی و کل عوامل تولید دسته بندی می شوند.

شاخص های اثربخشی شامل موارد زیر است:

• میزان رضایت مشتریان
  
• میزان تاثیر خدمات بر محیط زیست
  
• میزان تسهیل  امور جاری جامعه
  
• میزان رضایت کارکنان
  
• میزان دسترسی مردم به خدمات
  
• میزان اعتماد مشتریان
  
• میزان قابلیت اعتماد
  

عوامل افزایش بهره وری

در بحث بهره وری، سخن از ارتباط میان درون داده های یک سیستم و برون داده های آن است. از این رو تغییر در میزان هریک از این موارد می تواند بر بهره وری اثر داشته باشد. افزایش بهره وری می تواند ناشی از پنج رابطه زیر باشد که بین درون داد و برون داد، حاکم است:

• برون داد و درون داد، افزایش یافته باشد اما افزایش درون داد به نسبت کمتر از افزایش برون داد باشد.
  
• برون داد افزایش یابد اما درون داد به همان میزان قبلی باشد.
  
• برون داد با وجود کاهش درون داد افزایش یابد.
  
• برون داد به همان میزان قبلی باشد اما درون داد کاهش یابد.
  
• برون داد کاهش یابد اما درون داد به نسبت بسیار بیشتری کاهش یابد.